Category: Vilatges

(Beaufort en français)

Mencions ancianas

• ecclesiam S. Martini de Belloforti (1135)
• rector de Belloforti (1357)
• Beaufort (1518 e 1770)

Bien d’autres toponymes en France ont la même origine, dont Belfort.

Provèrbi: ‘A Beufòrt lo drech a tòrt’. Achard precisa que segon los abitants,existís pas pus. Poiriá posar son origina dins los nombroses conflictes qu’opausèron a partir de 1750 senhors, curats e abitants.

Tot ennaut del vilatge se dreça lo castèl vièlh del 12en e 18en sègles. Es fòrça probable, malgrat que pas cap de pròva arqueologica o confirme. A l’epòca gallo-romana, un pichon oppidum fortificat ocupava la cima del ròc. Als tempses merovingians e carolingians, aquela fortalesa se deguèt transformar en s’agrandissent per s’adaptar als mejans de defensa de l’epòca, talament qu’a la debuta de l’Edat Mejana lo qualitatiu ‘Bellum fortis’ es ja atribuït a çò que va venir lo ‘Belfòrt’ dels tempses feudals.

Cap a 1860, lo castèl es vendut per la familha d’Amieu de Beaufort a una familha Mèrle de Lonzac. Çò que fa dire per trufariá: «Beufòrt, polit castèl a las anticas torretas, un còp èra nis d’agla uèi nis de mèrles.»
Un mèrle, es un òme fin e astuciós (‘ès un fin mèrle’). Mas se diguèt tanben ‘canta polís mèrle’ (canta polit sénher) o encara ‘piulèt, mèrle’ (canta totjorn m’interèssas).

La glèisa Sant Martin, sovent remanejada, remonta al sègle XI. Sant Martin es lo sant patron de nombroses vilatges del Menerbés. Far ‘Sant Martin ‘ (11 de novembre) es tampar las barricas e per l’escasença, tastar lo vin novèl : ‘Per Sant Martin, tapa las botas tasta lo vin’

Se tròba sus la comuna las traças d’una capèla, Sant Còme, mencionada sul cadastre de 1812 puèi absenta après. L’emplaçament de la capèla Sant Còme es estat reconegut en 1973 per M. l’abat Giry, gràcias a la memòria de M. Jean Taffanel, de Mailhac, puèi furgat en 1975 per l’arqueològ René Feuillebois. Se pensa qu’un vilatge a existit aquí, benlèu visigòt. Las roïnas de la capèla, uèi desgatjats, fan l’objècte d’estudis d’amainatjaments.

(Azillanet en français)

Mencions ancianas

• capellanus de Azillano (1170)
• Asellano (1262)
• Azillanum minorem (1268)
• Azilhaneto (1351)
• Azillanet (1529 et 1770)

Coma los noms de vilatge acabats per -an (Névian, Siran, Ouveillan), aquel nom ven d’un nom de domeni gallo-roman (gentilicia latina Asellius + sufix -anum) . Lo sufix diminutiu -e servís dempuèi lo sègle 14en a distinguir aquela localitat d’Azille (Aude) situada a mai o mens 10 km.

La fortalesa de Guillaume d’Asilhanet a uèi desaparegut. La glèisa Sant Laurenç li èra acolada.

(Bagnoles en français)

Mencions ancianas

• Vila Baniolas (1119)
• Banholas (1270)
• castrum de Banholis (1416)  
• Banholles (1532)
• Bagnioles (1807)

Lo balnearium latin, l’establiment de banhs, es a l’origina dels toponims Bagnols, Banheras etc… .
Se retròba aquela raiç dins los noms Bagnols (sus Cese), Banhòlas dins Aude, Banheras de Bigòrra, Banyuls sus Mar dins los Pirenèus Orientals o Banyoles en Catalonha Sud.

Fons de Fontdragon : Aquela font d ‘aiga viva remonta a una plan nauta antiquitat, es una de las causas determinantas de la fondacion del vilatge. Cridada primièr Pouzet-del-Dragon, serà mai sovent apelada Fontdragon (en occitan ‘poset’ es un pichon puit). Aquela font se trobava non luènh d’ancian pont de Banhòlas a 50 m mai o mens del riu, èra l’anciana font publica del vilatge. Se trobariá quasi una rason dins l’etimologia del nom de Banhòlas (los banhs) en comptant sus la cresença populara atribuïssent a aquela aiga de las proprietats curativas. Aquela font raja totjorn, alimenta 3 poses en amont, mas es pas mai utilizada a sa sortida. Los abitants s’i tornavan en procession lo 2 de Junh de cada annada, en execucion d’un vòt fach, en 1631, a Notre-Dame de Parazols, per se metre a l’abric d’una malautiá contagiosa. Dempuèi 1901 un barri pichon s’es constituït jos la denominacion Santa Maria de Fontdragon.

Provèrbis e expressions :
‘Anar a Banhòles’ (ortir quand la pluie est sur le point de tomber).
‘Estre de Banhòl’ (se mouiller, recevoir de la pluie)
‘Lo que vòl de peis coissin que se banhe’
‘Complir una tasca ‘tant que l’aiga banharà’, es sens fin. ‘
Far ‘la gata banhada’

Pertocant lo malaür, que tomba totjorn sus los mai desprovesits, lo provèrbi nos ditz ‘Plòu totjorn suls banha’. E mai se se pretend tanben que ‘Ont òm s’ès banhat, òm se sèca’ . Qué que ne siá, perdèm pas fe en l’avenidor, perque ‘Çò que Dieu a banhat, Dieu l’eissuga’ .

Bon, mas explicacions son acabadas, me vau pausar ‘qu’ai banhat la camisa!’ .

(Argens en francés)

Mencions ancianas

• villa Arsegii (881)
• VillaArgesii (888)
• Argens (1107)
• Argeinz (1163)
• Villa Argegii (1165)
• Ardensi (1232)
• Argenten (1234)
• Argenchi (1360)
• Arjens (1536)
• Locus de Argensi (1596)
• Argens (1781)
• Argens Minervois (28 mars 1936)

L’origina del nom d’Argens fa l’objècte de mantuna ipotèsi :

• argilla que significa argela, natura del sòl sul qual es situat lo vilatge
• nom gallo-romain Argenteus, Arsegius ou Argesius
• lo vilatge d’Argens rampelariá l’existéncia de minas d’argent mas aquela darrièra ipotèsi se rapòrta benlèu a Argens dins los Alps de Nauta Provença.

A mon sens, la segonda ipotèsi es de privilegiar, vist las mencions ancianas del vilatge, e la preséncia atestada de mantuna villa romana. L’ocupacion del territòri es segurament anteriora a la preséncia romana, coma l’atèsta l’important oppidum del Mourel Ferrat (IV s; av. J. C.) situat sus las comunas d’Argens e de Lonzac.

Chafre : los Manjo-sant

Lo castèl, datant de l’Edat Mejana, es estada prigondament remanejat al sègle XIX. Lo vilatge deu son aviada a la monocultura de la vinha e al pont sus Aude que lo religuèt a la rota (actualament D 611). L’estanh assecat d’Argens es mencionat al XIe e XVIIe sègles. Actualament, un lac (Lac de las Agulhas) permet de s’adonar a la pesca esportiva. Es estat creat artificialament entre 1995 e 2004.

(Argeliers en francés)

Mencions ancianas

• de Argelierriis (1154)
• Arzilers (1154)
• Arzellerii (1244)
• Arsillers (1351)
• Argilas (XIVe s)< /li>
• Argelyès (1535)
• Argilliers (1589)
• Argelliers (1781)
• Argelliers (1783)

La forma modèrna en francés es Argeliers, al contra d’Argelliers (Erau), vilatge del poèta occitan Max Roqueta qu’a conservat sos dos l.

Lo toponim significa ‘terren argelós ‘, ‘luòc ont abonda l’argela ‘. Rampèla tanben l’argelat, genèsta espinosa, que florís abondosament dins la garriga. Ailàs, es tanben lo moment ont las tèrras demandan la preséncia del paisan:

‘Quand l’argelat es florit, visites pas parents amics.’ (Quand l’argelat est fleuri, ne visite pas parents amis.)

Chafre: ‘Ventres pelats’

Dins lo vilatge d’Argeliers, l’11 de març de 1907, un grop de vinhairons del Menerbés, menats per Marcelin Albert e Élie Bernard (fondator del Comitat de defensa viticòla o Comitat d’Argeliers), organiza una marcha, amb 87 vinhairons, cap a Narbona. Es la debuta de la revòlta dels gus de 1907. Marcelin Albert promet a Ferroul, cònsol màger de Narbona, de tornar amb 50 000 personas. Seràn 80 000 lo 5 de mai. S’i cantarà una version occitanizada de La Marselhesa:

La republica nos penchena
Al ras del còl amb un rastel …
Armatz-vos vinhairons !
Trapatz vòstres fusilhs !
E anatz engranar
Totis aqueles sadolhs!

Un monument recent a la broa d’un giratòri d’Argeliers, nos rampèla los noms d’aqueles 87.

(Aigasvivas en occitan)

Mencions ancianas

• Alodia… de Aquaviva (vers 1182)
• Aquamvivam (1262)
• Aigue vive (1518)  
• Aigues-Vives, (1599)
• Aigues-Vives-le-Roy (1624)
• Aiguesvives le Roi. (1740, 1760)
• Aiguesvives (1770)

Lo tèrme de ‘rei’ se rapòrta al fach qu’aquela localitat aparteniá al domeni reial almens dempuèi 1284. Pendent la primièra crosada contra los albigeses, lo senhor d’Aigasvivas se renga del costat del senhor de Menèrba pendent lo sètge de Menèrba per Simon de Monfort . Es declarat erètge (faydit), privat de sos bens en 1210 après lo sètge de Menèrba segon l’exemple dels senhors de la region. Es a aquela data que, vengut possession reiala, lo borg pren l’apellacion d’Aigasvivas lo Roy e çò fins a la revolucion.

Perqué aqueste nom ?
Una vièlha tradicion locala, que s’apièja sus divèrs faches, atribuís la fondacion d’Aigasvivas als abitants d’una borgada del nom de Pataran que se trobava a costat de la via romana condusent al pont d’Ambrussium sul Vidourle, al ponch ont aquela via pren lo nom de «camin de la moneda». Atal, al sègle VIIIen, los sarrasins avent estralhat e destrusit aquela borgada, los abitants se refugièron sus una sèrra tota pròcha, ont un riu d’aiga viva e abondanta preniá sa font .I bastiguèron lors abitacions e l’aglomeracion novèla prenguèt lo nom d’Aigasvivas (Ayga-Viva).

L’aiga viva, es l’aiga correnta, clara, gisclaira al contra de l’aiga mòrta, aiga arrestada, empoisonada. En efièch ‘Aiga correnta, bona bevenda’ e ‘Aiga que corre fai polit morre’ .
D’unes pasmens se mesfisan de l’aiga coma bevenda, quitament la refusan : ‘Cal daissar l’aiga als molinièrs ‘.
De tot biais, còma ba ditz lo pintaire: ‘Dels qu’an begut d’aiga se n’es mòrt mai d’un.’ E la cançon ajusta :

L’aiga de ròca te farà morir, pecaire,
L’aiga de ròca te farà morir,
Te’n cal mesfisar d’aquela aiga, pecaire,
Te’n cal mesfisar, bèu un còp de bon vin.

Sovenir de Gaston Febus, en plena partida de caça, mòrt d’aver begut tròp lèu de l’aiga freja en sautant de caval ?

Escais : « Los Fripons » e tanben « Las formigas» , abitants parsimonioses. La formiga es l’emblèma del vilatge.

(Aigne en francés)

Mencions ancianas

• terroir d’Aignan (1284)
• Anhanum (1318)
• Anhano (1351)
• Aygnan (1518)
• lieu d’Aigne (1599)
• Aigne (1643, 1770 )

Encara un vilatge de Menerbés dont lo nom seriá eissit d’un gentilice latin. En francés, aqueles noms pòdon donc s’acabar en -an (Ouveillan), en -a (Roubia, Oupia) o per un e mut (Bize, Aigne). En occitan, mai simplament, la màger part s’acaban en -an (Ovelhan, Robian, Bisan). Mas Aigne fa excepcion (Anha).

Lo chafre dels Anhòls es Cagarós, a causa de la rima Anha / caganha, o mai generalament Cagaraulièrs . Es segurament a causa del Cagaròl, en efièch, Aigne es constituïda d’una circulada, carrièra principala unica que s’enròtla fins al còr del vilatge, una circulada dont son glorioses los Aignois, un Cagarol o Cagarou coma aiman a lo cridar.

‘Per veire lo cagarau, cal totjorn passar per lo mème trauc.‘ (s’i accedís per un pòrge privat).

Del cagaròl, se ditz que ‘pòrta l’ostal sus l’esquina’ . Çò qu’es fòrça practic perque ‘Als cagaraus lo rei met pas de taus’.L’essencial, es plan d’evitar de ‘far còma lo cagaròl, que canta quand son ostal brutla’. Referéncia al plat nacional de nòstres vesins catalans, la cargolada, e al bruch que fan los gastéropodes quand còson sus la grasilha.

Cagaròl
bana baneta
sortis ta testeta
Te balharai un gran de sal

(Agel en francés)

Mencions ancianas

• alodia de Agel, 1182;
• S. Petri de Agello, 1303;
• Agel,1599;
• St-Martin-d’Agel, 1351;
• Saint Martin entre deux Aigues, 1529;
• St Martin d’Agel, 1770.

Del latin agellum «pichon camp », tèrme designant lo mai probablament una rompuda de l’epòca gallo-romana.

En 782, una villa « agellus » seriá estat balhat per Carlesmanhe a l’arquevesque de Narbona, puèi en 1142 la possession de l’alòdi d’Agel es confirmat pel papa Innocent II. D’un ancian castelar, que se trobava pas a l’emplaçament de l’actual, mas un pauc mai a l’oèst, demòra pas que la vièlha pòrta de pèira e lo nom de « fòrt vièlh » balhat a aquel espaci a l’entorn de la plaça que l’a remplaçat.

Chafre Los garotièrs, los manja garossa, los fats .

Provèrbi: A Agel sèm comòdes : a tres avèm un ase, a quatre un porcèl.

Mencions ancianas

• Saisseras (1100)
• Pontius de Cesseratis (1130)
• luoc de Cesseras (1361)
• Cesseras (1518)

Aquel nom ven probablament del riu Cèssa

Coma Cessaràs es situat a 2 km del riu e de delà d’un aigavèrs, d’unes supausan que lo vilatge d’origina èra mai naut sul Causse.
Al sègle XI, es la familha De Cessaràs que possedís lo castèl ( l’abadiá de St-Pons ne possedís un quart ). Entre sortir de la crosada contra los albigeses, lo senhor Pèire-Raimond de Cessaràs acusat d’eretgia es despossedit de sos bens e empresonat a Carcassona. Lo castèl passarà per maridatge a la familha de Seigneuret fins a sa venda coma ben nacional a la revolucion.

Los abitants de Cessaràs avián per chafre ‘Cabàs’ (cabàs, panièr).
E lo provèrbi nos ditz: ‘A Cessaràs, pichòta pluèja grand fangàs ‘.